Satranç

Satranç - Stefan Zweig

Puan Tablosu

YazarOkur'lar (6.2)	Editör (9.3)
Kitapevi (7)	Sosyal Medya

Arka Kapak Bilgisi

Satranç Özet

Satranç, Stefan Zweig'ın bir nevi dünyaya vedası niteliğindedir. Ölmeden önce yazdığı son eser olan Satranç, farklı bir dünyanın kapılarını aralıyor bizlere.

Kitap, iki arkadaşın New York'tan Buenos Aires'e giden bir gemiye binmesiyle başlar. Gemide gazeteciler de vardır çünkü dünya satranç şampiyonu Mirko Czentovic de bir turnuva için Buenos Aires'e gitmektedir. Mirko Czentovic, küçük yaşlarda anlama, konuşma gibi birçok konuda zorluk çekmiş bir köylüdür aslında. Küçüklüğünde rahip olan babası ve arkadaşının her akşam oynadığı üç el satranç müsabakalarını düzenli olarak izleyerek satranç öğrenmiştir. Bir akşam babasının işi çıkıp da arkadaşıyla oynadığı satranç yarım kalınca, Mirko babasının yerine oyuna girerek o eli ve devamındaki iki eli daha kazanır. Babası buna çok şaşırır ve devamında şehirdeki satranç kulübüne giderek yeteneğini herkese gösterirler. Böylece büyük bir şöhrete ulaşan Mirko Czentovic, en sonunda da dünya şampiyonu olarak şöhretini zirveye ulaştırır. Fakat satranç oyunu bitip de masadan kalkınca, çevresindekilere küçüklüğündeki aptal bakışlarla bakmakta ve gazetecilere saçma ve anlaşılmaz yanıtlar vermektedir. Bu nedenle gazetecilerle veya çevresindeki insanlarla satranç dışında hiç konuşmamaktadır.

Gün geçtikçe gemideki yolcular arasında bir satranç şampiyonu olduğu duyulmaya başlar. Bunu duyan milyoner petrol zengini olan McConnor, Czentovic'e para karşılığı bir el satranç oynamayı teklif eder. Czentovic ise bu teklifi seve seve kabul eder. Fakat Czentovic'e karşı o sırada orada bulunan tüm satranç meraklıları birlikte oynayacaktır. Hamle sırası rakiplerine geldiğinde Czentovic salonun alt başındaki masaya gidip oturuyor, hamle sırası kendisine geldiğinde ise ayakta bir saniye bile duraksamadan hamlesini yapıyordur. Sonunda yalnızca kırk ikinci hamlede rakiplerini mat eder. Fakat yenilgiyi hazmedemeyen McConnor Czentovic'e bir el daha teklif eder. Yeniden yenilgiye doğru giderlerken beklenmedik biri çıkagelir. Yapacakları hamlenin yanlış olduğunu, eğer bu hamleyi yaparlarsa birkaç hamle sonra yenileceklerini söyleyerek doğru hamleyi yapmalarını sağlar. Bu her hamlede böylece devam eder ve sonunda Czentovic ile berabere kalırlar. Buna oldukça şaşırır ve sevinirler. McConnor adının Dr. B. Olduğunu öğrendikleri dostlarına bir el tek başına Czentovic ile oynamasını, parasını kendinin ödeyeceğini söyler. Fakat ne var ki Dr.B. oyun biter bitmez utangaç ve pişman bir hale bürünür. Bunun imkansız olduğunu, 25 yıldır hiç satranç oynamadığını söyleyerek oradan ayrılır. Dr. B. nin Czentovic'i yenmesini isteyen McConnor ve diğerleri aralarından birini Dr.B'yi ikna etmek üzere güverteye gönderirler. Dr.B'de bunu yapamayacağını söyler ve hikayesini anlatmaya başlar:

Seneler önce, babasıyla bir avukatlık bürosu işletirken, hükumetten gizli işler yaptığı gerekçesiyle tutuklanır. Fakat hapise atılmak yerine, içinde yalnızca bir koltuk, bir dolap, bir leğen ve küçük parmaklıklı bir pencere olan küçük ve alçak tavanlı bir odada tutulur. Başlarda bir sıkıntı yaşamasa da, zamanla saati ve zamanı bilemeyerek, yemeğini getirip götürmek dışında bir şey yapmayan ve kendisiyle tek kelime dahi konuşmayan bir gardiyanı görerek ve zamanını artık tüm ayrıntılarını ezberlediği pencereden görülen duvarı izleyerek tüm beyin fonksiyonlarını yitirmeye başlar. Zaman zaman sorguya götürülmektedir ve hiçbir iş görmediğinden gittikçe zayıflayan beyni ve düşünce gücü ile sorgu sırasında ağzından bir şey kaçırmamak için büyük bir çaba harcamaktadır.

Bir gün sorgu için beklediği odadaki askıda duran bir asker montunun içinde bir kitap görür ve onu çalar. Çok mutludur, zira geçen onca zamandan sonra ilk defa beynini çalıştıracak bir aktivitesi olmuştur. Hücresine geldiğinde kitabı açar ve onun bir satranç oyunları kitabı olduğunu görür. Başta hayal kırıklığına uğrasa da, sonraları ekmek içinden yaptığı taşları ve satranç tahtası olarak kullandığı kareli yatak örtüsü ile kitaptaki tüm oyunları oynamaya başlar. Zamanla tahta ve taşlara da ihtiyaç duymadan zihninde satranç oynamaya başlar. Fakat bir süre sonra bu bir saplantı halini almaya başlar. Tüm zamanını -uyku dahil- satranç oynayarak geçirmeye ve kendi kendisiyle oynamaya başlar. Lakin bu kez de kendi kendiyle oynarken yenildiğinde kendine kızmaya başlar. Oynarken gereğinden fazla heyecanlanmaktadır. Bir seferinde yine kendine karşı kaybedince sinir krizi geçirir ve eliyle camı kırarak elini keser. Sonra da hastaneye kaldırılır. Doktorun onun soyadını tanıması sebebiyle onu bir şekilde oradan çıkarır. Artık özgürdür, fakat bir daha satranç oynamamaya kararlıdır, ta ki gemideki karşılaşmaya dek.

Hikayenin sonunda, Czentovic ile bir el daha oynamayı kabul eder. Ertesi gün ilk elde Czentovic yenileceğini anlayınca pes eder ve Dr.B. bir el daha ister. Fakat yine gereğinden fazla heyecanlanmaya başlamıştır. En sonunda, sinir krizi tekrar nüksetmeye başlayınca kendine gelir ve oyunu bırakır. Masada, Czentovic'i satranç taşları ile baş başa bırakmıştır.

Stefan Zweig, bu kitabında başlayınca bitirinceye kadar elinizden bırakamayacağınız uzun bir öyküyle baş başa bırakıyor bizleri.

Yazan: Miraç Elif Kanbay

Satranç Kitap Özeti

New York’tan Buenos Aires’e giden bir yolcu gemisinde satranç dünya şampiyonluğu olan Mirko Gzentoviç de vardır. Gzentoviç’in ünü sayesinde geminin içinde gazetecilerde bulunuyordur. Gzentoviç’in küçük yaşlarda anlama ve konuşma problemi vardır. Okumayı yazmayı geç öğrenmiştir. Evlerinde her akşam düzenli olarak rahip olan babası ve arkadaşının satranç oyununu oynadığını görür ve seyreder. Böylece satranç oynamasını az buçuk öğrenmiştir. Bir akşam yine babası ve arkadaşının yarım bıraktığı satranç oyununu tamamlayan Gzentoviç, babasının bunu fark etmesi üzerine onu kulüplere yazdırır. Gzentoviç’in satranç tutkusu böyle başlar. Dünya şampiyonluğuna kadar yükselir. Gemide herkes Gzentoviç’in ününü duymuştur. Petrol zengini McConnor da kulağına gelmiştir. Para karşılığında satranç oynamayı teklif eder. Gzentoviç oyun teklifini büyük bir heyecanla kabul eder. Hamleler sonrasında oyunu Gzentoviç kazanır. Yenilgiyi hazmedemeyen McConnor bir el satranç oyunu daha teklif eder. Yine yenilgiye doğru yol alırken ansızın biri çıkar. Dr.B. yapacakları hamlenin yanlış olduğunu eğer böyle devam ederse birkaç hamle sonra yenileceklerini söyleyerek doğru hamleyi yapmalarını sağlar. Oyun bu sefer berabere sonuçlanır. Gemideki insanlar büyük bağrışlarla heyecanla izlemeye devam ederler. Gemidekiler bu gizemli adamlar Dr.B. ile Gzentoviç arasında bir satranç oyunu oynanmasını isterler. Fakat Dr.B. uzun zamandır satranç oynamadığını söyleyip oradan ayrılır. McConnor yanına gidip neden oynamadığını sorduğunda o da hikayesini ona anlatmaya başlar. Yıllar önce babasıyla bir avukatlık bürosununda çalışırlarken hükümetten gizli işler yaptığı gerekçesiyle tutuklanırlar. Dr.B. ile babasını küçük penceresi olan kimseyi görmediği karanlık bir yere ayrı bir hücreye kapatırlar. Zaman geçtikçe kimseyle konuşmadığı için beyin fonksiyonlarını yitirmeye başlar. Sadece gördüğü hücrenin yanı başında duran bir gardiyan vardır. Gardiyan ise sadece yemek verir ve gider. Hiç bir şekilde Dr.B. ile konuşmaz. Bir gün sorgu için hücreden çıktığında bir odada bekletilir. Beklediği sırada bir asker elbisesinin içinde bir kitap görür. Ve bu kitabı çalar. Çaldığı için çok sevinmiştir. Çünkü uzun zaman sonra ilk kez bir şeyler okuyacaktır. Bu sayede beyin fonksiyonları düzelmeye başlayacaktır. Kitabın bir satranç oyunları kitabı olduğunu görür. Stranç oynamasını biliyordur ama kitabın sıkıcı olduğunu sanmıştır. Başlangıçta buna üzülen Dr.B. zamanla kitabı çok sever ve hatta kendisine yattığı yatağın tahtasından ve oradaki taşlardan küçük bir satranç yapar. Bu şekilde kitapta yazılan tüm oyunları oynar. Zamanla malzemelere bile ihtiyaç duymadan aklından kendi kendisiyle oynar. Zaman geçtikçe bu tutkusu bir saplantıya dönüşür. Tüm zamanını satranç oynayarak geçirir. Neredeyse uykuda bile satranç oynar. Kendi kendine oynarken yenildiğinde bile kendine kızar. Daha sonra bunu fark eden gardiyanlar onu hastaneye kaldırırlar. Bir şekilde oradan çıkmayı başarır. Özgürlüğüne kavuştuğunda bir daha satranç oynamamaya karar verir. Fakat bu kuralını gemide bozar. Bu şekilde McConnor’a anlatırken tam o esnada Gzentoviç bir el satranç oyunu daha oynamayı teklif eder. Sonra Dr.B. ile satranç tahtasına tekrar oyuna koyulurlar. Oyun esnasında kaybedeceğini anlayan Gzentoviç pes eder. Dr.B. de fazla heyecanlanınca sinir krizi nüksetmeye başlar. Sonunda Dr.B. kendine gelir ve oyunu bırakmaya karar verir. Masada Gzentoviç’i stranç taşlarıyla tek bırakıp şapkasını nazikçe takar ve oradan usulca uzaklaşır. Gzentoviç ise bu son derece nazik ve kibar beyefendinin arkasından “bir amatöre göre fazla yetenekli “der ve biter.

Değerlendirme

Stefan Zweig, 28 Kasım 1881 yılında Viyana’da doğmuş Yahudi kökenli bir yazardır. Onun edebi hayatını üç evrede inceleyebiliriz. İlk olarak onu etkileyen ve ilk eserlerini vermesini sağlayan 1. Dünya savaşı yıllarıdır. Salzburg yıllarında dünya evine girer. Hitler öncülüğündeki sürgün yıllarında “Satranç” adlı eserini yayımlar. Satranç o yıllarda soyluların oyunudur. Satranç’ın büyüsünü kitabı okurken de hissedebildim. Yazarın tüm eserlerini tavsiye etmemle birlikte şunu söylemeliyim ki Stefan Zweig’in uzun öyküleri hacim olarak kısa olmasına rağmen derin düşünceler barındırmaktadır.

Editör: Suzan AKBULUT

Satranç Soruları ve Cevapları

Satranç Yorumları