Türk Töresi

Türk Töresi - Ziya Gökalp

Puan Tablosu

YazarOkur'lar (6.5)	Editör (8)
Kitapevi	Sosyal Medya

Arka Kapak Bilgisi

Türk Töresi Özet

İslamiyet’ten önce Türkler kendilerini diğer halklardan dil ve din bakımından ayırıyorlardı. Türkçeden ayrı dil konuşanlara sümlim, dince ve törece farklı olanlara tat denirdi. Uygurlar ve İranlılar tat sınıfına girerken, kültürce ayrı medeniyetçe ortak Çinliler için tavgaç sıfatı kullanılırdı. M.Ö.174’te Çinli elçi Çung-Yang-Yue, Türklerin Çin medeniyetini almayı istediklerini ama Türk medeniyetinin yerine Çin medeniyetini getirmekten sakındıklarını ifade eder. Bunun için en iyi yol da Orhun Kitabelerinde Bilge Han’ın söylediği gibi Ötüken’de kalıp kervanlar, kafileler vasıtasıyla milli Türk kültürünü kaybetmeden Çin medeniyetinden faydalanmaktı.

Türk töresi, eski Türklerin atalarından kalan kuralların bütünü demektir. Ziya Gökalp Türk Töresi adlı bu eserinde Türklerin vaktiyle dâhil olduğu Uzakdoğu Medeniyetiyle İslamiyet öncesi Türklerin dini ve hukuki törelerini karşılaştırarak inceler.

Eski Türklerin dini görüşü doğacılık temelindedir. Başta taptıkları hayvanlar ve bitkilerken, daha sonra olay ve yaratıklara, daha sonra da kişileştirilmiş tanrılara dönüşmüştür. Siyasal ve toplumsal yapı değiştikçe inanılan tanrılar ve ruhlar da aynı yasalara bağlı olarak değişmiştir. Dolayıyla dinsel evrim boy, il ve ilhanlık boyutunda değişime uğramıştır.

Ünlü Sinolog Edoird Chavannes, Çin’e adını veren ve Çin’i imparatorluk olarak birleştiren Tsinleri Türk olarak sınıflandırır. Tsinlerin dini, Avrupalıların ifadesiyle Şamanizm, dörtlü tasnife dayanır. Chavannes, bu tasnifi bağlı bulunduğu dinle beraber Türklerin vücuda getirdiğini ve Tsin Türklerinin bunu Çin’e soktuğunu belirtir. Tsinliler gökteki dört hana, Gök Han, Kara Han, Kızıl Han, Ak Han, ibadet edip onlara kurban keserlerdi. Taozmin ilk temellerini atan ve yin yang öğretilerinin kurucusu Çinli Zou Yan dört yöne “merkez”i katarak beşli tasnif sistemini vücuda getirmiştir. Böylece “sarı” renk de merkezin rengi seçilmiştir. Taoizmin en temel ilkelerinden biri uzayın dört asal yöne göre sınıflandırılmasıdır. Bu yönlere onun yönetiminde görevli olan bir hayvanın adı verilirdi: Doğuda ejderha, güneyde kuş, batıda kaplan, kuzeyde kaplumbağa. Tsinlerde ise doğuyu koyun, güneyi horoz ya da tavuk, batıyı köpek, kuzeyi ise domuz simgeler. Tsin dinine göre doğunun mevsimi ilkbahar, güneyinki yaz, batınınki sonbahar, kuzeyinki kıştır. Dört yönün simgelerinden biri de dört renktir. Kuzeyin rengi kara, batınınki ak, güneyinki kızıl, doğununki göktür. Dört yönün renkleri o yöndeki denizlere de verilmiştir. Bu renkler Çinlilerde de Türklerde de ortaktır. Dört yönün bir tür simgeleri de unsurlardır. Doğunun unsuru ağaç, güneyinki ateş, batınınki demir, kuzeyinki sudur. Orhun Kitabelerinde yer-sular olarak tabir edilen, yerin ve suyun koruyucu tanrıları dört handan oluşur. Gök Han doğudaki, Kızıl Han güneydeki, Ak Han batıdaki, Kara Han kuzeydeki yer-sulardır. Bu yer-suların başında da oğan bulunur. Yer-sulara, yönüne karşılık gelen hayvanlar kurban edilirdi.

Türk takvimi de Tsin dininden doğmuştur. Tsinler her on iki seneye çağ adı verirdi ve onu iki seneyi on iki hayvan ismiyle ifade ederdi. Bu hayvanlar tavuk, at, tavşan, öküz, it, domuz, maymun, yılan, sıçan, pars, koyun ve timsahtır. Bu takvim Çin, Tibet, Mançurya ve Moğollarda kullanılmıştır. On iki hayvanlı Türk takviminde ise yıllar şu şekilde sıralanır: Sıçan, öküz, kaplan, tavşan, ejderha, yılan, at, koyun, maymun, tavuk, it, domuz.

Çinlilere göre dörtlü tasnif yin yang temelinde ikili tasniften türemiştir. Yin dişi, karanlık ve kötülük; yang erkek, ışık ve hayrı simgeler. Bu sınıflandırma Çin hukukunun kadının erkekten aşağı olmasının temel nedenidir. Oysa Türklerin totemleri ve koruyucu ruhlarının dişi olduğu göz önüne alındığında Şamanizmin bir kadın dini olduğu rahatlıkla söylenebilir. Hakan göğün karşılığıyken hatun yerin karşılığıdır. Hakan ve hatun ilin bütünlüğünü simgeler. Dinsel ve siyasal nitelikler taşıyan kutsal şölenlerde kurban edilen hayvanların her bir parçası (söğük) toplumsal organizmayı temsil eder. Hakan semayı temsil ettiği için kurbanın başını, hatun yeri temsil ettiği için karnını yiyebilir. Oğuzların Boz-oklar ve Üç-Oklardan oluşan altılı tasnifi hakan ve hatunun eklenmesiyle örgütü sekizli tasnife çıkartır.

Türklerde yin yang tasnifine karşılık gelen ikili tasnif iki türlüdür. İlki değerce birbirine eşit ve birbirinin tamamlayıcısı olan sağ ve sol tasnifidir. Erkek sağ, kadın sol kadroları temsil eder. Oğuz Han’ın büyük oğulları Gün, Ay ve Yıldız’dan sağ kol olan Boz-Oklar; Gök, Dağ ve Deniz adlı küçük oğullarından sol kol olan Üç-Oklar üremiştir. Bu altı oymak yirmi dört boy olmuş ve Oğuz ilini oluşturmuştur. Bu durumlar Türk ilinin demokrat olduğunu gösterir. Eşit olmayan ikililiği tanrısal kutsallığı ifade eden ak, şeytani kutsallığı ifade eden kara temsil eder. Buradaki ak ve karanın batıyı ve kuzeyi temsil eden renklerle alakası yoktur. Ak ve kara tasnifi ilhanlık dinini vücuda getirir ve ahlaki sistemi oluşturur.

Eski Türklerde evren üç âlemden oluşurdu: Yukarıdaki gök, orta dünya, aşağıdaki gök. Yukarıdaki gökte tanrılar, orta dünyada yer-sular, aşağıdaki gökte cehennem ve karanlık tanrılar yaşarlar. Aşağıdaki gök, ilhanlık diniyle birlikte inanışa yerleşmiştir.

Tanrısal öyküler (üstûreler) ve yiğitlere yani yarı tanrılara ilişkin destansı öyküler (menkıbeler) Türk kozmonogisinde geniş yer tutar. Dokuz Oğuz, Oğuz Han, Şâne, Hüvey-Hü’lerde yani Dokuzoğuzlarda Kurt, Ergenekon, Alanguva, Kırk Kız, Hiya Prensesi menkıbeleri; Güneş Hanım, Çolbu Hanım, Öksüz Kız üstûreleri en bilinenleridir.

Türk Töresi yarım kalmış bir kitaptır. Gökalp, başlangıç bölümünden sonra “birinci kitap” adı altında bir başlık açmış ancak devamın getirmemiş, 1925’te Türk Medeniyeti Tarihi adlı Türk kültürünün geçtiği Uzakdoğu, İslam ve Batı evrelerini kapsayan başka bir dizi yapmayı düşünmüşse de İslam ve Batı evrelerini kapsayan kısmını tamamlayamamıştır.

Editör: Pınar Tufanlı

Türk Töresi Soruları ve Cevapları

Türk Töresi Yorumları