Prof. Dr. Nevzat Tarhan’ın yazdığı Mutluluk Psikolojisi ve Stresle Başa Çıkma, stres konusunu pek çok yönden ele alan kapsamlı bir eser. Timaş Yayınları tarafından ilk kez 2002 yılında Mutluluk Psikolojisi - Stresi Mutluluğa Dönüştürmek adıyla yayımlanan kitap, 2006 yılında Mutluluk Psikolojisi ve Stresle Başa Çıkma adıyla yeniden basılır ve yıllar içinde 30’dan fazla kez baskıya gider. “Bedensel ve Ruhsal Sağlık İçin Kendini Tanımak” üst başlığına sahip kitabın sayfa sayısı 184. Herkesin kolayca anlayabileceği sade bir dille yazılan kitap, stresi tanımak ve onunla başa çıkmayı öğrenmek isteyenler için yol gösterici nitelik taşıyor.
Yayınevinin Psikoloji Dizisi’nde yer alan kitabın başta psikoloji bölümü öğrencileri olmak üzere psikolojiye ilgi duyan ve psikolojik konularda araştırma yapan herkese faydalı olabileceğini söylemek mümkün. Kitabın sonunda yer alan 25 kitaplık Kaynaklar listesi de ilgililer için önemli bir ileri okuma rehberi sunuyor. Ayrıca kitabın farklı bölümlerinde pek çok kişiye fayda sağlayabilecek çeşitli testler ve tablolar bulunuyor. Kendi içinde pek çok alt başlığa ayrılan ve bu yönüyle daha verimli bir okuma deneyimi sunan kitapta 23 ana bölüm bulunuyor. Kitaptaki ana bölüm başlıkları:
1. Giriş
2. Stres Belirtileri
3. Stresin Kimyası
4. Stres ve Kişilik
5. Kendini Tanımak
6. Zekâ, Beyin ve Gelecek
7. Stresin Ölçülmesi Mümkün mü?
8. Stres Nasıl Hastalık Yapıyor?
9. Çocuklarda ve Gençlerde Stres
10. Evlilikte Stres Kaynakları
11. İş Stresi
12. Stresten Depresyona
13. Stres ve İleri Yaş
14. Deprem Stresi
15. Basit Unutkanlıktan Alzheimer’a
16. Bağımlılık Sebep mi Sonuç mu?
17. Stres ve Manevi Yaşam
18. Uyku Hijyeni
19. Stres ve Sabır
20. Üzüntü Alışkanlığı
21. Sözlü Saldırı
22. M Vitamini
23. Kendi Stresini Yönetmede Teknikler
Mutluluk Psikolojisi ve Stresle Başa Çıkma Özeti
Kitap, Prof. Dr. Özcan Köknel’in yazdığı Sunuş ve yazarın 2002 yılında kaleme aldığı Önsöz ile başlıyor. Ardından duyguların yönetimi ve duygusal zeka kavramlarıyla bağlantılı olarak stres konusuna giriş yapılıyor. Stres belirtileri kendinizdeki, başkalarındaki ve grup içindeki belirtiler olmak üzere üçe ayrılarak tablolar hâlinde okura sunuluyor. Stresin kimyası, sinir sistemi ve beyin üzerindeki etkilerine değinilerek açıklanıyor. Daha sonra ise stres ve kişilik tipleri arasındaki ilişki irdeleniyor. A tipi ve B tipi olmak üzere ikiye ayrılan kişilik tiplerinin stres karşısındaki tepkileri karşılaştırmalı olarak veriliyor.
Kişilik tiplerinin ardından insanın kendisini nasıl tanıyabileceği üzerinde duruluyor. Bu bağlamda öfke, heyecan ve iyimserlik gibi pek çok duyguyla inatçılık, dürüstlük, alçak gönüllülük, geçimsizlik ve yardımseverlik gibi ahlaki özellikler detaylı şekilde açıklanıyor. Beyin ve zekâ ilişkisi ile stresin zekâya etkisi konuları irdeleniyor. Hayat-Olayları Kontrol Listesi, Stres Dayanıklılık Ölçeği, Beck Anksiyete Ölçeği, Panik-Agorafobi Ölçeği, Beck Depresyon Ölçeği, Yetişkin Hiperaktivite Ölçeği ve Dr. Atilla Turgay'a ait Çocuk ve Ergenlerde Davranım Bozuklukları İçin DSM-4'e Dayalı Tarama ve Değerlendirme Ölçeği gibi önemli ölçek ve testler arka arkaya okura sunuluyor.
Stresin nasıl hastalık yaptığı, hormonlar ve bağışıklık sistemiyle bağlantılı olarak anlatılıyor ve stres-kalp, stres-felç ilişkisi gibi önemli konulara değiniliyor. Çocuk ve ergenlerde stres konusu, bebeklikten itibaren ele alınıyor ve örnek vakalarla detaylandırılıyor. Evlilikteki en önemli stres kaynakları olan ilgisizlik, kıskançlık ve cinsel aldatma ile feministlik ve kaynana sendromu gibi konular tek tek işleniyor. Daha sonra iş ve emeklilik stresi ile iş yaşamında kadın konuları irdeleniyor. Stresin nasıl depresyona dönüştüğü ve depresyonun ne olduğu anlatılıyor. Ayrıca stres ve ileri yaş ilişkisiyle alzheimer (alzaymır) hastalığı hakkında da bilgi veriliyor.
Deprem stresi, 17 Ağustos depremiyle örneklendiriliyor ve deprem sonrası sürecin şok, pasifleşme ve toparlanma olmak üzere üç dönemden oluştuğu söyleniyor. Kitapta stresle bire bir bağlantılı olan bağımlılık konusuna da alkolizm, kafeinizm ve tütün bağımlılığı kapsamında yer veriliyor. Manevi yaşamın stres üzerindeki olumlu etkilerine değiniliyor. Stres-sabır ilişkisi bağlamında A ve B tipi davranış tarzları karşılaştırılıp, sisal bitkisinin hikâyesi ve Kur’an-ı Kerim’den sabırla ilgili ayetlerle konu detaylandırılıyor. Üzüntü alışkanlığı başlığı altında ise genelleme yapmak, kişiselleştirme ve tamcılık gibi yanlış tutumlar ile uzun ve güzel bir yaşam için gerekli beş şarttan bahsediliyor.
Uyku hijyeni başlığı altında ise insomni (uykusuzluk), hipersomni, uyku apnesi, karabasan ve gece terörü gibi sorunlar hakkında bilgi veriliyor ve uyku hijyeni için yapılması gerekenler maddeler hâlinde okura sunuluyor. Sözlü saldırılarla nasıl başa çıkılacağı ve M vitamini olarak adlandırılan mizah duygusunun psikoloji üzerindeki olumlu etkileri de kitaptaki konular arasında yer alıyor. Kitabın en sonunda ise solunum egzersizi, biofeedback, self-hipnoz, yoga ve meditasyon gibi stresi yönetmek için yardımcı olabilecek yollar kısa açıklamalarla okurlara öğretiliyor. Ayrıca spor, müzik, dua, grup desteği ve beslenme alışkanlığı gibi faktörlerin de stresi yönetmede etkili olduğu vurgulanıyor.