Ünlü psikolog Doğan Cüceloğlu Türkiye’de hayatların nasıl “öylesine” yaşandığını ortaya çıkarmak için bir araştırmaya girişiyor. Bu araştırma, İstanbul’un çeşitli mekânlarında Arif Öğretmen ile yaptığı samimi sohbetler vasıtasıyla ortaya çıkıyor. Her konu, hayattan çeşitli örnekler üzerinden ortaya konuyor. Bu örnekler ise gazeteden kesilen haberlerden oluşuyor. Gazete haberleri genel olarak 1990’lı yılların sonlarından başlayıp 2004 yılına dek uzanıyor.
Mış gibi yaşamak; insanın inandığı, düşündüğü ve istediği gibi yaşamaması demektir. İstenilen hayat ile yaşanılan hayat arasında bir boşluk olması durumu, hayatın mış gibi yaşandığını gösteren en önemli sebeplerdendir. Bir işin hakkıyla yapılmaması, geçiştirilmesi, yapmış olmak için yapılması gibi hususlar mış gibi yaşamlara yol açmaktadır. Bu da toplum hayatının tümünü etkileyen bir unsurdur. Mesela insanların geçmesi için yapılan bir kaldırımda büyük bir çukurun olması belediye görevlilerinin işlerini mış gibi yaptığını gösteren bir durumdur. Halk ise bu sorunu görmezden gelerek yöneticileri denetleme işini ihmal etmekte ve böylece mış gibi davranmaktadır. Bu çukura birinin düşmesi ve bunun sonucunda yaralanması veya ölmesi durumunda asıl sebep hem yöneticilerin hem de halkın mış gibi davranmasıdır. İnsanların yürümesi için düzenlenen kaldırımlara araba park edilmesi, esnaf tarafından satılacak ürünlerin kaldırımda sergilenmesi veya bu kaldırımlara masa atılarak buraların kahvehaneye çevrilmesi de mış gibi yaşamaya örnektir. Doğan Cüceloğlu’nun gözlemlerine göre mış gibi yaşamlar Türkiye’de oldukça yaygındır ve hayatın her alanına dağılmış durumdadır. Eğitim, akademi, kamu hizmetleri, adalet kurumları, güvenlik, trafik, medya ve aile ilişkileri gibi alanlar, yazarın Türkiye sınırları içinde yaşanan mış gibi hayatları konu aldığı temel unsurlardır.
Yazar bir olayın mış gibi yaşandığını nasıl belirliyor? Bu konudaki kriteri nedir? Doğan Cüceloğlu, bunun için dört maddelik bir yaklaşıma sahiptir. Bu maddeler şunlardır: 1) Niyet, 2) Bilgi, 3) Beceri, 4) Eylem ve uygulamayı devam ettirme sorumluluğu. Bu maddeleri öğretmenlik mesleği örneğinde açıklamak gerekirse şunlar söylenebilir: Niyet, eylemin niçin yapıldığına verilecek cevaptır. Amaç, niyette saklıdır. Öğretmenin niyeti, geleceğin teminatı olan çocukları en iyi şekilde eğitmek ve onlara gerekli tüm şeyleri öğretmektir. Bilgi ise niyetin gerçekleştirilmesi için gerekli olan şeydir. Öğretmenin niyeti ne kadar güzel ve değerli olsa da bilgisi olmadan bu pek bir işe yaramaz. Çocukları hakkıyla eğitmek ve geleceğe hazırlamak için öğretmenin gerekli formasyon eğitimini almış ve öğretmenlik mesleği için gerekli olan tüm bilgileri öğrenmiş olması gerekir. Beceri; insanın, niyetleri doğrultusunda ve bilgisini kullanarak işi doğru bir şekilde yapabilmesidir. Bilgi gereklidir ama tek başına yeterli değildir. Bu bilgiyi kullanacak becerisi olmayan kişi başarısız olur. Öğretmen, öğretmenlik mesleği için iyi bir niyete ve yeterli bir bilgiye sahip olsa bile eğer bu konuda beceri sahibi değilse görevini yapamaz. Sınıfta otoriteyi sağlamak, öğrencilere gerekli bilgileri verimli bir şekilde öğretebilmek ve bilgiyi aktarabilmek beceri gerektirir. Son olarak insan, eylem ve uygulamayı devam ettirecek şekilde sorumluluk sahibi olmalıdır. Niyet, bilgi ve beceri, ancak sorumluluğun devam ettirilebilmesi sayesinde önemlidir. Öğretmen, sorumluluğunu devam ettirebildiği sürece gerçek bir öğretmendir. Doğan Cüceloğlu, söz konusu dört unsurdan en az birinin eksik olması durumunda mış gibi yaşamların ortaya çıktığını savunur.
Bu kitap, üç kitaplık bir projenin ilkidir ve mış gibi hayatların ne olduğunu ortaya koymaya çalışır. Kitabın tamamı gazete küpürleri üzerinden Arif Bey’le yapılan sohbet üzerine ilerlediği için samimi bir anlatım söz konusudur. Kitabın içeriği akademik değil popülerdir. Düşünce olarak fazla bir derinliği olmayan bu kitabın parmak bastığı meseleler oldukça dikkate değerdir.