Bilgin Adalı'nın yazdığı Kariye Hazinesi adlı çocuk kitabı, define avcılığı ve kaçakçılık konuları hakkında bir macerayı konu alıyor. Arkadaşlık, cesaret ve tarihi eserlerin önemi gibi konularda güzel mesajlar veren hikayenin büyük bir kısmı İstanbul'un Fatih ilçesinin Edirnekapı semtinde yer alan Kariye Camii/Müzesi/Kilisesinde, önemli bir kısmı Haliç'te, bir kısmı ise okulda ve Canlar'ın evinde geçiyor. Kitabın başkahramanı 7. sınıf öğrencisi olan Can. Can'a eşlik eden karakterler ise sınıf arkadaşları Berke, İrem ve Selin. Ayrıca Erdal Öğretmen, Samiye Öğretmen, Can'ın dedesi Bilgin Bey, Tülin Hanım ve Nursal Hanım da önemli karakterler arasında yer alıyor.
9 yaş ve üzerindeki okurlar için uygun olan kitabın içerisinde az sayıda siyah-beyaz resim bulunuyor. Özellikle bölüm başlarını süsleyen resimler, okurların karakterler ve mekanlar hakkında fikir edinmesini sağlıyor ve hikayeyi gözlerinde canlandırmalarını kolaylaştırıyor. İlk kez Can Çocuk Yayınları tarafından 2008 yılında yayımlanan kitap, aradan uzun zaman geçmiş olmasına rağmen bugünün çocuklarına da hitap etmeyi başarıyor.
99 sayfadan oluşan kitapta ön söz dışında 14 bölüm yer alıyor. Yazar, ön sözde Kariye Hazinesinin gerçek olmadığını okurlarıyla paylaşıyor ve kendisine göre asıl hazinenin Kariye Kilisesinin içerisindeki mozaikler ve freskler yani duvar resimleri olduğunu söylüyor. Ayrıca define avcılığı konusunda da okurlarını uyarıyor. Ön söz ve 14 bölümün yanı sıra kitabın sonunda 3 adet ek bulunuyor. Fatih Sultan Mehmet, Kariye Müzesi ve Mimar Sinan hakkındaki bu ekler, okurlara kitabın en önemli 3 unsuru hakkında epey bilgi sunuyor ve bu konular hakkında daha fazla bilgi edinmek için onları da araştırma yapmaya teşvik ediyor. Kitaptaki bölüm başlıkları ise şu şekilde:
● Bir Amacı Vardı Onun
● Savaş
● Zafer ve Sonrası
● Fetihten 554 Yıl Sonra (29 Mayıs 2007)
● Kariye Müzesi
● Duvarlardaki Gözler
● Planın Öteki Yarısı
● Müzedeki Esrarengiz Ziyaretçi
● Dedenin Öyküsü
● Erdal Öğretmen
● Harabenin Gizi
● Baskın Planı
● Baskın
● Yağmurluklu Adam
Kariye Hazinesi Özeti
Kitap, Erdal Öğretmen'in Fatih Sultan Mehmet ve İstanbul'un Fethi hakkında yaptığı anlatımla başlıyor. Heyecanlı ve bilgi dolu bu anlatım sırasında Erdal Öğretmen, İstanbul'un Fethi sırasında ortadan kaybolan Kariye Hazinesi'nden de öğrencilerine bahsediyor. İlk kez duydukları Kariye Hazinesi, tüm öğrencilerin dikkatini çekiyor. Ancak içlerinden biri -Can- bu konuyu herkesten daha fazla önemsiyor ve hazineyi bulma hayaline kapılıyor. Bunun için de en yakın 3 arkadaşını hazineyi birlikte aramaya ikna ediyor. Böylece ertesi gün Can, Selin, Berke ve İrem adlı arkadaşlar hedeflerine ulaşmak için ilk adımı atarak Kariye Müzesini ziyaret ediyorlar.
Can'ın internetten yaptığı araştırmalar, Selin'in dijital fotoğraf makinesiyle çektiği fotoğraflar ve müze ziyareti sırasında yaptıkları gözlemler üzerinden hazinenin nerede olabileceğine dair pek çok fikir yürütüyorlar ama tüm tahminleri boşa çıkıyor. Müze ve yakın çevresinde 2 kez araştırma yaptıktan sonra hazinenin dehlizler yoluyla kaçırılmış olabileceğini düşünerek Kariye Kilisesinden Haliç'e ulaşan bir dehliz olup olmadığını araştırmak için Haliç'e gidiyorlar. Haliç'te bulunan harabe bir yapıyı incelemek üzereyken kıyıya yanaşan lüks bir tekne görüyorlar. Tekneden inip harabeye giren adamları gizlice dinliyorlar ve adamların kaçakçı olduğuna karar veriyorlar. Adamlar gittikten sonra hızlıca harabeyi inceliyorlar ve fazla vakit kaybetmeden Canlar'ın evine gidiyorlar.
Kendi başlarına polise ihbarda bulunsalar kimsenin inanmayacağını düşündükleri için konuyu Can'ın dedesine anlatıyorlar. O da bir arkadaşının kızı olan Tülin Hanım'a haber veriyor. Tülin Hanım kısa süre içinde sivil polislerle birlikte Canlar'ın evine gelip ayrıntılı bir şekilde bilgi alıyor. Daha sonra kaçakçıları yakalamak için hep birlikte bir plan yapıp uygulamaya koyuyorlar. Can ile dedesinin de dahil olduğu baskın planı başarılı bir şekilde gerçekleştiriliyor. Kaçakçıların yakalanmasını sağlayan dört arkadaş ise gazetelere çıkıp ödül alıyorlar. En sonunda da süreç boyunca gizlice kendilerini izlese de hiç göremedikleri, yalnızca müze görevlisinden duydukları yağmurluklu adamın Erdal Öğretmen olduğunu öğreniyorlar.
Bir öğretmen yalan söyleyebilir mi? Söylerse sonuçları ne olur? Can, Berke, Selin ve İrem bunu yaşayarak öğrenecekti.
Tarih dersinde Erdal Öğretmen, Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'a girişini ve Kariye Müzesini anlattı. Bizans zamanında kilise olarak kullanılıyordu bu müze. Fatih Sultan Mehmet, İstanbul'a girdiğinde yapılara zarar verilmemesini istemişti. Sonradan fark edilmişti ki Kariye'nin içinde bulunan her şey çalınmıştı. Aranmış ama bulunamamıştı.
Can, Berke, Selin ve İrem bu hazineyi bulmayı kafalarına koymuştu. Araştırmalar yaptılar, gözlemlediler, parçaları birleştirmeye çalıştılar. Sonradan onlara Can'ın dedesi katıldı. Birlikte ipucu olma ihtimali bulunan yerleri incelediler.
Kariye Müzesine gittiklerinde yerde yarısı yırtılmış bir harita buldular. Sonrasında haritanın diğer yarısının bir parçasını daha buldular. Üstünde bazı işaretler vardı. İncelediklerinde Can'ın dedesi sonradan eklenmiş olma ihtimali taşıyan bir yer gördü haritada. Gizli bir geçit olabilirdi. Denize veya diğer kiliselere açılıyor olabilirdi. Kariye'nin hazinesini korumak için o geçitler sayesinde eşyaları saklamış olmaları muhtemeldi.
Yeni görevleri belliydi: Geçit olabilecek yerleri bulmalıydılar. İlk önce Kariye'nin çevresini araştırdılar. Ardından ona yakın olan kilise ve harabelere baktılar. Baktıkları bir harabe onlara geçit dışında bazı bilgiler verdi:
Tam içine girmek üzereydiler ki bazı adamların geldiğini fark ettiler. Hemen çimenlere yatıp güneşleniyormuş gibi yaptılar. Adamlar onları umursamadı ve harabenin içine girdiler. Can kalkıp kapının yanına gitti. Adamları dinlemeye başladı. Gece bu harabeye mal getireceklerini söylüyorlardı. Ardından gelen malları başka yere taşıyacaklardı. Etrafta oynayan birkaç çocuktan -bizimkilerden bahsediyorlar- başka kimse yoktu. Yani buradan daha uygun bir yer bulmaları zor olurdu.
Adamlar içeriyi inceleyip çıktılar ve gittiler. Bizimkilerin polise gidip bunu anlatmaları gerekiyordu ama dört küçük çocuğa kim inanırdı? Tabii ki de Can'ın dedesi!
Can'ın evine gitmeden önce harabenin içini incelediler. Geçit olabilecek hiçbir nokta bulamadılar. Elleri boş Can'ın evine döndüler. Dede, onları bekliyordu. Kariye'deki hazine hakkında yeni bir şeyler öğrenmişti ve onu çocuklarla üzülerek paylaştı: Aslında öyle bir hazine yoktu ve hiç olmamıştı. Bizans halkı Fatih Sultan Mehmet'in sanata düşkünlüğünü biliyordu. Bu yüzden Ayasofya'yı koruyacağından emindi hepsi. Kiliselerdeki değerli eşyaları da korunması için oraya taşımıştılar. Yani Kariye, İstanbul fethedilmeden önce boşaltılmıştı. Üstelik kayıp da değildi, yıllardır herkesin gözü önündeydi.
Çocuklar bunu öğrenince çok üzüldü ama o noktaya takılıp kalamazlardı. Artık daha önemli bir görevleri vardı. Dedeye harabede duyduklarını anlattılar. Dedeyse hemen işe koyuldu. Tanıdığı bir polis vardı. Onu aradı ve ondan yardım istedi. Polis kısa sürede Can'ın evine geldi ve konuşmaya başladılar. Bir plan yapıldı ve yola çıkıldı.
Dede, sahilde köpek gezdiriyormuş gibi yapıp onların gelmesini bekleyecekti. Geldiklerini gördüğündeyse polise haber verip hızla uzaklaşacaktı. Can, harabenin yakınlarına saklanacaktı. Yanında bisikleti de olacaktı. Mallar kamyonete yüklenince hemen yola koyulacak ve onları takip edecekti. Arkasında da bir polis her ihtimale karşı onu izleyecekti. Depoya ulaştıklarındaysa Can durumu polise bildirip oradan uzaklaşacaktı.
Her şey plana uygun gitti. Bir nokta hariç: Can, depoya ulaştıklarında polise haber verdi ama oradan uzaklaşmadı. Bir yere saklanıp izlemeye koyuldu. Neyse ki başına kötü bir şey gelmeden onu arkadan takip eden polis buldu ve birlikte onun arabasına geçtiler. Operasyonun geri kalanını oradan izlediler.
Çocukların bu başarısı tüm okula yayıldı ve Erdal Öğretmen, çocukları araştırmaya yönlendirmek için yalan söylediğini açıkladı. Amacı onlara araştırmaları için bir başlangıç vermekti. İşin bu şekilde gelişeceğini tahmin edememişti ama öğrencileriyle gurur duyuyordu. Çocuklar da yaptıklarından pişman değillerdi. Aksine araştırmaya yeni konularla devam edeceklerdi.