Romandaki olay Galata’daki bir meyhanede cumartesi akşamı başlar. Orta boylu, sarı bıyıklı, sarı tenli otuz beş yaşlarında Sandalcı Çerkeş Sohbet Ağa adında bir adam yalnız başına içkisini yudumlamaktadır. Yanına arkadaşı Papazoğlu denilen sarı tenli bir Rum gelir. Sandalcı Çerkeş Sohbet’in yanına oturur. Papazoğlu yankesicidir. Ondan bundan para çalarak geçimini sağlıyordur. Çerkeş Sohbet meyhanede kimi beklediğini sorar. O da bira ısmarlamazsan söylemeyeceğim der. Çerkeş Sohbet bira ısmarlar ve Papazoğlu anlatmaya başlar.
Acem Ali Bey adında bir mirasyediyi beklediğini söyler. Çerkeş Sohbet ’in suratı değişir. Acem Ali Bey’i tanıyordur. Çok babayiğit bir adam olduğunu ve ona bir kavgada destek çıktığını yanlışlıkla yediği şamarın acısını unutamadığını anlatır. Papazoğlu biraz ürkmüştür. Bunun üzerine on dokuz yaşlarında, zayıf, uzun boylu Acem Ali Bey de gelir. Çerkeş Sohbet’ e böyle yankesici insanlarla niçin muhatap olduğunu sorar. Acem Ali Bey, Papazoğlu’na geçenlerde peşimden ayrılmayan sendin. Kısmetini başka yerde ara der. Çerkeş Sohbet de onun yanına gelip oturduğunu Papazoğlu ile ahbap olmadığını söyler.
Acem Ali Bey o gece Çerkeş Sohbet’ ten bir şey istemek için gelmiştir. Sandalcı Çerkeş Sohbet ise kısa süre tanışmalarına rağmen Acem Ali Bey’in emrine hazırdır. Sandalcı Çerkeş Sohbet, Acem Ali Bey’i yediği şamar sayesinde üstün tanımıştır. Acem Ali Bey, gece hesapların kendinden olduğunu ve istediği meyhaneye gidip içelim der. Sandalcı Çerkeş Sohbet Ağa ise bir otelin daha uygun olacağına söyler. Giderler ve çakırkeyif olana kadar içerler. Masalarına gelen kadınlar gitmeye yeltenirler. Sandalcı Çerkeş Sohbet bu duruma seslenmez. Acem Ali Bey kalabilirsiniz der. Acem Ali Bey, Sandalcı Çerkeş Sohbet’ e hangi kadını beğendiğini söyler. Çerkeş Sohbet suratını ekşitir böyle bir şeyi duymamış olduğunu söyler.
Çok sarhoş olmuşlardır. Garsonlara el edip odalarına çıkarlar. Acem Ali Bey aynı odaya iki yatak ayırtmıştır. Acem Ali Bey hemen uyur. Sandalcı Çerkeş Sohbet’i uyku tutmaz. Acem Ali Bey’in yanına gelip bir sigara yakar ve göğüslerinin kadın göğsü olduğunu fark eder. Sabah olur. Sandalcı Çerkeş Sohbet’in Acem Ali Bey’e kadın olduğunu söylemenin vakti değildir. İşkembeciye giderler. İki gün sonra pazartesi akşamı buluşmada sözleşir ve ayrılırlar.
Romanın ikinci bölümü Ayşe Ebe etrafında anlatılır. Ayşe Ebe, çok yaşlı olmayıp otuz yaşındadır. Bir gece ansızın evden kaybolur. Yakınları merak edip zaptiyeye haber ederler. Fakat Ayşe Ebe bulunamaz. Gittiği gibi kendiliğinden evine gelir. Ev ahalisi şaşkın bir şekilde Ayşe Ebe’ye nerde olduğunu sorar. Ayşe Ebe bayılır ve bunun üzerine ev halkı hekim ve zaptiye çağırırlar. Ayşe Ebe şık giyimli olması ve kadınların sakinleştirmek için kıyafetini açtığında cebindeki çıkın dikkatlerini çeker. Cebinde yüz lira çıkar. Zaptiye ebeye nerde olduğunu sorar. Ayşe Ebe de canından korktuğunu ve söylemeyeceğini söyler. Ayşe Ebe zamanın da etkisiyle cesaretlenir ve başından geçenleri anlatmaya karar verir.
Gece pencerenin açık kaldığını odasına üç adamın girdiğini söyler. Bu adamlar Acem Ali Bey, Sandalcı Çerkeş Sohbet ve Papazoğlu’ndan başkası değildir. Ayşe Ebe’yi pencereden kaçırırlar. Sandala getirip kılık değiştirirler. Sandaldan sonraki yere gözünü kapayarak getirirler. Yalının kapısını çalarlar. Gülbeyaz kalfa kapıyı açmaz. Ayşe Ebe’ye delikanlılar bohça verip sandalcı kıyafetini çıkarıp canfes elbise giyinmesini söylerler. Delikanlılar işin aslını güzelce anlatır. Dürdane Hanım’ın derdini aranızda konuşurken duyduğunu ve ebe getirdiklerini söyler. Gülbeyaz kalfa kapıyı açar onları içeri alır. Delikanlılar ebeyi yalıya bırakıp ayrılırken ebeye tehditte bulunurlar. Çocuk doğarsa şurada balık tutmakla meşgul tekneye getirirsiniz der. Sütninesinin hazır olduğunu söyleyince Dürdane Hanım sevincinden ağlar. Dürdane Hanım’ın gebe olduğunu ev ahalisi bilmemektedir. Koca yalıda bu sırrı Gülbeyaz kalfa ve Dürdane Hanım bilmektedir. Ayşe Ebe’ye delikanlıları kimin gönderdiğini sorarlar. Dürdane Hanım, Mergup Bey’den şüphelenir.
Dürdane Hanım doğum yapar, erkek çocuğu dünyaya gelir. Gülbeyaz kalfa hemen çocuğu sarmalar sandala götürüp verir. Delikanlı akşam gelir. Çocuğu yalının yakınında olduğunu sütninesinde olduğunu söyler. Dürdane Hanım yavaş yavaş iyileşmektedir. Ayşe Ebe, Acem Ali Bey’e aşık olur. Dürdane Hanım sonunda iyileşir ve Ayşe Ebe’yi delikanlılar evine bırakmaya götürürler. Sandaldan indikten sonra Acem Ali Bey ile yürürler. Ayşe Ebe bu delikanlıya ondan hoşlandığını söyler. Acem Ali Bey ise bir kadın sevecek olsaydım bu siz olurdunuz diyerek Ayşe Ebe’nin ellerini kendi göğsüne götürür. Ayşe Ebe bunun üzerine Acem Ali Bey’in kadın olduğunu anlar. Bunları anlatınca ev halkı baya şaşkına döner.
Romanın üçüncü bölümünde olaylar Ulviye Hanım etrafında geçer. Ulviye hanım yirmi sekiz yaşlarında, esmer, çehresi oldukça güzel bir hanımefendidir. Ulviye hanım hakkında asılsız dedikodular da etrafta dolaşmaktadır. Halveti Efendi ile yalıları yan yanadır. Halveti Efendi, Dürdane Hanım’ın babasıdır. Halveti Efendi’nin ilk eşinden olan Dürdane Hanım’ı pek sevmektedir. Ondan sonraki eşinden iki kızı bir oğlu olmuştur. Dürdane Hanım kendisine Gülbeyaz kalfayı dost bilmiş on yedi yaşlarında bir kızdır. Ulviye Hanım ve Dürdane Hanım yalı komşusu olmalarına rağmen aralarında hiçbir münasebet yok gibidir. Fakat şeytan Ulviye, yalnız macera kitapları okumakla kalmaz.
Bir gün yaşanmış bir romanın hayatta nasıl olduğunu izlemek aklına düşer. Ulviye Hanım, Dürdane Hanım’ı gözüne kestirir. On sekiz yaşındaki bir kızın bu kadar masum olamayacağını düşünür. Ulviye Hanım, Dürdane Hanım’ı sıkı takibe alır. Odasını, neler yaptığını kahya kadını göndererek bir şekilde öğrenir. Şeytan Ulviye Hanım, erkek kılığına girmeye karar verir. Erkek elbisesi alıp giyen Ulviye Hanım’ı öyle gören kahya çok telaşlanır. Ulviye Hanım, artık tanınmayacağına çok emindir.
Bir gün arabayla Bağlarbaşı’na gider. Kavgaya karışır. O günden sonra kendisini çok güçlü görür. Bu Acem Ali Bey, Ulviye Hanım’ın kendisidir. Ulviye Hanım, doktor olan bir arkadaşıyla yalıda konuşurken söz telefon denen bir aletten açılır. Ulviye Hanım, bu beye telefon alması için rica eder. Doktor arkadaşı bu telefonu getirir. Ulviye Hanım, gece Dürdane Hanım’ın penceresine kablo döşer. Böylece olan biteni kavrar. Mergup Bey, Dürdane’yi gebe bırakmış âdi bir adamdır. Dürdane Hanım’a da evlenelim fakat kimse duymadan bebeği öldürelim der. Bunları duyan Ulviye Hanım, Dürdane’nin öcünü almak ister.
Ulviye Hanım, Mergup Bey’den hem kadın sıfatıyla hem erkek sıfatıyla intikam planı kurar. Kadın kılığında Mergup Bey’in takıldığı gazinodan su alır. Bunu gören erkekler bizzat Mergup Bey’in dikkatini çeker. Adının Ulviye olduğunu öğrenir. İkinci Ulviye Hanım’ın gazinonun önüne gelmesiyle selamlaşırlar. Bağlarbaşı’nda Ulviye Hanım’ın arabasını takip ettiğini Dürdane Hanım görür. Mergup Bey eve geldiğinde Dürdane Hanım da orda ne işinin olduğunu söyler. Mergup Bey olanları yalanlar. Tabi bu olan bitenleri telefondan Ulviye Hanım duymaktadır. Kendisi hakkında çingene yakıştırmasını duyunca kini bir kademe daha artar.
Mergup Bey, Ulviye Hanım’ın yalısına gelir. Tabi daha önceden bir sürü mektup yazmış ve Ulviye Hanım’dan karşılık alamamıştır. Ulviye Hanım tek bir mektupla reddetmiştir. Ulviye Hanım, Mergup Bey’e Dürdane Hanım ile olan ilişkilerini bildiğini söyler. Ya evlenirsin ya seni öldürürüm der. Mergup Bey biraz ürkse de evlenmeyi kabul etmez. Romanın dördüncü bölümü Memduh Bey çevresinde şekillenir. Ortaköy’de vapur iskelesinde Acem Ali Bey ile Çerkeş Sohbet birleşip Mergup Bey’e nasıl ceza keseceklerini konuşurlar. Acem Ali Bey, Sandalcı Çerkeş Sohbet’ e durumu anlatır. Sadece kadın olduğunu anlatmaz. Sandalcı Çerkeş Sohbet ise geçmişte haksız görüldüğü bir olayı anlatarak Mergup Bey’in belki de haklı olacağını söyler. Bunun üzerine Acem Ali Bey, Sandalcı Çerkeş Sohbet‘ in gidip işin aslını kendi öğrenmesini ister.
Sandalcı Çerkeş Sohbet ise her şeyi tüm çıplaklığıyla anlatır. Bunların hepsini bir gece Mergup ile dostluk ederek öğrenmiştir. Memduh Bey adında bir doktordan bahseder. Dürdane Hanım’ın eski nişanlısıdır. Mergup Bey için nişan atmıştır. Memduh Bey tüm bu olanlara rağmen Dürdane Hanım’ı çok sevmektedir. Ulviye Hanım, Dürdane Hanım’ı ziyaret ederek tüm olan biteni anlatır. Ulviye Hanım’a intikam istediğini fakat son defa onu görmek istediğini söyler. Mergup Bey gelir. Dürdane Hanım, Mergup Bey gelmeden önce zehir içmiştir. Mergup Bey’den intikam alınmasını istemez. Dürdane Hanım ölür. Gülbeyaz kalfa hesaplaşma mahşere kaldı der. Mergup Bey’in eski aşığı da onu öldürür. Ulviye Hanım gerçek kimliğini Sandalcı Çerkeş Sohbet’ e söylemiş ve evli olarak cenazeye katılmışlardır. Gülbeyaz kalfa ceza mahşere kalmadı der ve roman burada biter.
DEĞERLENDİRME
Dürdane Hanım kitabı ilk 1881 yılında yayımlanmıştır. O dönem romancılarından Ahmet Mithat Efendi yazmayı kalemine borç bilmiş bir yazardır. Eser türü roman olmakla beraber teknik bazı eksiklikler bulunur. Yazar araya girip yorumlar yapıyor ve çıkarımlarda bulunuyor. Roman yer yer tesadüflere yer vermiştir. Kişi kadrosu fazla değildir. Yazar halkın anlayacağı bir dil kullanmıştır. Bu romanında da halkın içinden konulara yer vermiştir. Ahmet Mithat Efendi’nin bu romanı dönemin roman özelliklerini yansıtması bakımından zengindir, okunması icap eder.
Yazan: B. Öğretmen
Dürdane Hanım Soruları ve Cevapları
Dürdane Hanım kimin eseri?
Ahmet Mithat Efendi
Dürdane Hanım türü nedir?
Yerli Romanlar
Dürdane Hanım kaç sayfa?
160
Dürdane Hanım Yorumları
özet ödevi için zorla okudum ama çok güzeldi beklentimin çok üzerinde güzel bir konusu var kendisini okutmayı başarıyor
16-11-2019 14:32
konusu çok güzeldi karakterler de mükemmel kurgulanmış beklediğimden çok güzel bir roman çıktı
03-12-2019 11:00
hangi dönem eseri?
23-08-2022 22:04
tanzimat dönemi eseridir.
08-09-2022 08:36
o dönemde böyle bir kitap büyük cesaret ilk çıktığında toplumdan nasıl bir tepki gördü çok merak ediyorum
19-05-2023 15:31
özet harika olmuş ama bu kadar uzatmanıza gerek yok