“Küfr ile belki amma zulm ile payidar kalmaz memleket”
Sultan Alparslan ve Sultan Melikşah dönemleri Büyük Selçuklu Devleti için çok büyük bir önem arz etmektedir. Özellikle Melikşah dönemi, devletin en parlak dönemi olarak görülmektedir. Elbette dönemin başarılı bir dönem olmasında Büyük Vezir Nizamü’l-Mülk’ün katkısı büyüktür. Dolayısıyla, Nizamü’l-Mülk’ün eseri olan “Siyasetname” hem tarihsel bağlamları açısından hem de günümüzde hala devam eden etkisi açısından incelenmeye değer bir yapıttır. Nizamü’l-Mülk, eserinde Sultan’a sadece öğütler ve tavsiyelerde bulunmakla kalmamış, aynı zamanda da eksikler ve olması gereken düzen hakkında dikkate değer bilgiler vermiştir. Ayrıca, Niccolo Machiavelli’nin “Prens” eserinden yaklaşık 400 yıl önce yazdığı eseri, Prens kitabından çok daha kapsamlı ve detaylı yönetim incelemeleri içerdiğinden önemli bir eserdir.
Siyasetname, Arapça “siyaset” ve Farsça “mektup”, risale anlamına gelen “name” kelimelerinden türetilmiş olup devlet yönetimiyle ilgili eser anlamı taşımaktadır. Tarihten günümüze kadar, her dönemde, yöneticilerden adil ve merhametli olmaları beklenmiştir. Ancak farklı dönemlerde, farklı yöneticilerin, tebaaya zulmettiği ya da adil davranmadığı da çoğu kez görülmüştür. Elbette, bu tarz devlet ya da yöneticilerin ömürleri pek de uzun olmamıştır. Bu bağlamda, komutanlar, ilim adamları veya devlet adamları yöneticilere, iyi bir hükümdarın nasıl olması gerektiği ve devletin nasıl yönetilmesi gerektiği konusunda öğütler vermek amacıyla yazılar yazmış ve bu yazılar siyasetname geleneğini oluşturmuştur. Siyasetnameler sadece Türk devletleri geleneğinde değil başka devletlerde de kendini göstermektedir. Nizamü’l-Mülk’ün Siyasetname adlı eseri de bunları amaç edinerek, Melikşah’ın isteği üzerine yazılmıştır. Elli bir fasıldan oluşan eser, Büyük Vezir’in ölümünden sonra Melikşah’ın eline geçmiş ve birçok eser arasından, en önemli ve en iyi olanı olarak seçilmiştir. Nizamü’l-Mülk, hükümdara öğütler vermekle kalmayıp, aynı zamanda devlet idaresine ilişkin değiştirilmesi gerekenleri de eserinde belirtmiştir. Geçiş süreci yaşayan bir devlet ve toplumda, Fars geleneklerini ve İslamî ilkeleri devlete empoze etmiştir. Bu dönemde bürokrasi, topluma yabancılaşmıştır. Bu nedenle Büyük Vezir, bu mekanizmanın ıslahına Siyasetname eserinde geniş yer vermiş ve çeşitli önerilerde bulunmuştur.
Melikşah, vezirlerinden ülkeyi en iyi şekilde idare etmesi, din ve dünya işlerinde gerekli tedbirlerin alınması, kendi yaşam kurallarını, siyasi ve dini davranışlarını dayandırabileceği bir kitap yazmalarını istemiştir. Kısacası, Siyasetname bu talebe cevap olarak ortaya çıkmıştır. Nizamü’l-Mülk’ün Siyasetname’sinde eski Hind siyasi düşüncesi ile karışmış İran (Sasani) gelenekleri yatmaktadır. Yapıtta, sultana sadece öğüt ve tavsiyeler verilmekle kalınmamış, sisteme önemli katkıda bulunabilecek ciddi tekliflerde getirilmiştir. Başka bir deyişle, “olması gerekenler” hakkında somut, pratik ve uygulanabilir önlemler önerilmiştir. Ayrıca yapıt, dönemin devlet ve bürokrasi yapısı, yöneten-yönetilen ilişkisini ve muhalif söylemleri de yansımaktadır. Bu yönüyle, şüphesiz ki yapıtın tarihsel bir değeri bulunmaktadır.
Nizamü’l-Mülk yönetimin gerekliliği konusunda, Siyasetname’nin daha birinci bölümüne başlarken devletin gerekliliği ve padişahın konumu hakkında şu tespitlerde bulunmaktadır: “Allah her asır ve zamanda halkın içinden birini seçerek onu padişahlık sanatlarıyla (becerileriyle) övülmüş ve süslenmiş kılar. Dünya işlerinden ve kullarının huzurundan onu sorumlu kılar; fesat, karışıklık ve fitneyi ortadan kaldırır. Onun haşmet ve heybetini insanların gönüllerinde ve gözlerinde genişletince, ondan emin olarak devletin devamını isterler.” Bu bağlamda, Nizamü’l Mülk’e göre yönetim, Allah tarafından yöneticiye verilen ve her dönem için gerekli olan bir olgudur.
Devleti, hükümdarın mülkü olarak tanımlayan Nizamü’l-Mülk, devletin görevleriyle ilgili olarak hükümdarlara ilk olarak şu tavsiyede bulunur: “Kanallar açmak, belli başlı ırmaklara yataklar kazmak, büyük sulardan geçiş için köprüler yapmak, köyleri ve tarım alanlarını mamur kılmak, surlar inşa etmek, yeni şehirler kurmak gibi cihanın imarı ile ilgili şeyler yapsın; güzel oturulacak yerler vücuda getirsin; ana yollar üzerinde ribâtlar, ilim talipleri için medreseler yapılmasını emretsin; tâ ki, adı daima kalsın; bu işlerin sevabı öteki dünyada onu bulsun, reâya daima (hayır) dualar etsin”.
Bürokrasi konusunda ise Büyük Vezir, genel yaklaşım olarak bürokrasiyi dizginlenmesi gereken bir güç olarak görmekte ve bürokrasinin halka yönelik baskıcı tutumunu bir sorun olarak algılamaktadır. Dördüncü bölümün (fasılın) sonunda, padişahın bürokrasiyi sıkı sıkıya denetlemesi gerektiğini şu sözlerle ifade eder: “ Binaenaleyh padişah her daim memurların ne yapıp eylediklerinden haberdar olup tuttukları yolları, törenlerini, yörelerini iyi bellese, bir kanunsuzlukları yahut haddi aşmaları durumunda bir dem görevde tutmayıp derhal azletse ve işledikleri cürüm mesabesinde, diğerlerine gözdağı vermek için, onları cezalandırsa gerektir.”
Nizamü’l- Mülk’ün kadınlar konusundaki tutumu da kati’dir. Ona göre, tarihin bütün devirlerinde hükümdarın karısı hükümdara egemen olduğunda rezalet, şer, fitne ve fesattan başka bir şey ele geçmemiştir. Bu konuda çeşitli hadisler ve hikâyeler anlatır. Örneğin bir hadiste şöyle buyrulduğunu belirtir: “İşlerinizde kadınlarla istişare ediniz; doğru yapmak için omlar işin nasıl yapılması gerektiğini söylüyorlarsa tam tersini yapınız.” Bu bağlamda, aslında günümüzde bile ataerkil toplum düzeninin de etkisiyle bu durumun bir nevi devam ettiğini söylemek mümkün. Bu kadar keskin olmasa bile kadınların yönetimde bulunma ya da söz sahibi olma oranı çok düşük. Bu durum geçmişten gelen bir geleneğin devam ettiğinin bir göstergesi olabilir.
Siyasetname Nizamü’l- Mülk’ün tabiriyle, “Hem nasihat, hem hikmet, hem destan, hem Kur’an tefsiri, hem peygamber sözleri, hem peygamber kıssası, hem geçmiş adil padişahların maceralarıdır. Bizden evvelkilerden haber verirken kalanlardan meyveler devşirir. Uzun olmasına uzun, lakin özlüdür ve adil hükümdarlara yaraşır yazılmıştır”. Nizamü’l- Mülk devlet teşkilatında idari, mali ve askeri alanlarda aldığı tedbirler ve düzenlemeler sayesinde Büyük Selçuklu Devleti’ni ortaçağın en sağlam teşkilatlı devleti haline getirdiği gibi, kurduğu bu kurumlarında bir takım değişikliklerle diğer Türk devletlerine model olmasını sağlamıştır.
Siyasetname Soruları ve Cevapları
Siyasetname kimin eseri?
Nizamülmülk
Siyasetname türü nedir?
Din / Tasavvuf, Politika, Tarihi
Siyasetname kaç sayfa?
365
Siyasetname Yorumları
merhaba arkadaşlar siyasetname kimin eseridir acaba yukarıda nizamülmülk yazılmış ama kim olduğu yazılmamış adamın gerçek adı soyadı ne bilen var mı?
17-10-2016 01:35
arkadaşlar kimdir bu nizamülmülk siyasetname kitabının yazarını tanıtmamız lazım ama yazarı hakkında pek bilgi bulamadım hep de bizi bulur böyle saçma ödevler nasıl bir kitapsa saçma
05-11-2016 00:10
çok sıkıcı bir kitap bir lise öğrencisine verilecek kitap değil
15-11-2016 23:20
politika bölümü öğrencisi olarak hiç beğenmedim
18-11-2016 00:52
adam bildiğin siyaset yapmış
22-11-2016 20:59
adı siyasetname olan kitaba siyaset yapmış diyecek kadar dar kafalı okurlar yazmasın buraya
06-12-2016 12:37
bu kitabı bepenmediyseniz anlamamışsınız demektir. yeni yetme bir yazarın yazdığı bir şey değil yani içindeki bilgiler çok kıymetli. eğer anlamadıysanız tekrar anlayarak okumanızı tavsiiye ederim aksi takdirde çok şey kaybemiş olursunuz.
06-01-2017 14:21
büyük selçuklu devleti'nin sultanları alparslan ve melikşah dönemlerinde vezirlik yapmış dünya tarihinin en büyük devlet adamlarından kabul edilen aslen farslı gerçek adı ebu ali kıvamuddin hasan bin ali bin ishak et-tûsî olan abbasi halifesi tarafından nizamülmülk diye adlandırılan bir devlet adamıdır.....
31-01-2017 01:07
siyasetname özeti istediler bu kitabı hangi öğrenci okur üniversite mi burası böyle saçma ödev mi olur hocam yaa kitabın yazarı bile belli değil
31-05-2017 21:00
kitabın yazarı bile belli değil diyen arkadaşlarım yukarıdaki kitap kapağının üzerinde kocaman bir şekilde nizamü'l-mülk yazıyor ya, aha işte yazarın adı.
29-06-2017 13:24
bu kitabın özetini çıkartan birisi var mı ?
02-10-2017 19:34
bence devlet idaresinde bulunan herkesin okuması gerekir.ders alınması gereken ibretlik kıssalar var.bazı yorumlayanların yazdığı gibi sıkıcı bir kitap degil.
14-11-2017 22:08
büyük selçuklu devletine; idari, adli, askeri, mali, sosyal ve kültürel sahada pek
çok yenilikler ve değişiklikler getiren, sarayı, merkezi hükümet teşkilatını, islam esaslarına dayalı mahkemeleri, toprak sistemini sağlam esaslar üzerine yeniden düzenledi. gerçekleştirdiği yeni sistemler bazı değişikliklerle beraber bütün türk-islam devletlerince devam ettirilen hem alim hem de kıymetli devlet idarecisi idi. allah rahmet eylesin. onların emsallerini çoğaltsın.
06-12-2017 12:55
koskoca selçuklu veziri nizamülmülk'ü bilmiyorsaniz sizin ayibiniz arkadaslar.
24-12-2017 10:53
bu gün nizamülmülk işledik gerçekten alparslan ve melikşaha layik bir vezir
26-02-2018 19:30
arkadaşlar gerçek siyasetname kimin eseri acaba bir sürü yazar var hangisi bilemedim yazarı hakkında komposizyon yazmam gerek
07-06-2019 17:51
nizamülmülk siyasetnamesi tam bir ders kitabı aslında okuma kitabı diye alan çok büyük hata yapar üniversitede okutuyorlar özel bir ilgisi olmayana çok saçma gelecek bir kitap
14-12-2019 18:41
siyasetname hangi dönemde yazılmıştır
09-04-2022 10:41
beni okuduğum bölümden soğutan kitap bir tek şu cümle hoşuma gitti "küfr ile belki amma zulm ile payidar kalmaz memleket"
21-10-2022 22:48
bu daha çok ders kitabı olarak okunacak bir eser yazarı kitabı bilgilendirme amaçlı yazmış bir roman beklemeyin
22-04-2023 20:48
arkadaşlar nizamülmülk selçuklu imparatorluğunun vezirlerinden bir tanesi o yüzden selçuklu dönemi eserlerinden yanlış hatırlamıyorsam 11. yüzyıl oluyor dönemine göre en etkili eserlerden biridir ortaçağ islam dünyası hakkında bilgi arayanların ilk başvurduğu kitaplardandır googlea yazsanız söyler zaten
16-10-2023 21:14
siyasetname tarzında yazılmış eserleri arıyorum faydalanabileceğim bir adres önerir misiniz