Sınırda Kişilik Bozukluğu (Borderline)

Sınırda kişilik bozukluğunun temel özelliği, ilişkilerde ve ruh halinde dürtüsellik ve istikrarsızlıktır. Diğer bireylere yönelik tutumlar tutkulu bir idealleştirmeden küçümseyici bir öfkeye bile dönüşebilir. Başkalarının duygulanımlarına yönelik aşırı hassasiyet söz konusudur. Dürtüsel davranışlar arasında; büyük yatırımlar, kumar oynama, riskli cinsel davranış ve kendine zarar verme de görülebilir. Terk edilmeye ve yalnız kalmaya aşırı hassasiyetleri söz konusudur. Kendilerini daima önemli hissetmek isterler.

Yapılan araştırmalara göre bu kişilerde ölüm isteği var olmasa bile kendilerine zarar verme davranışları görülebilir. Vücudunda yanıklar oluşturma, kesici aletlerle yaralar açma ve aşırı madde kullanma vb. davranışlar gözlenebilir.

DSM-5’e göre terk edilmekten kaçınan aceleci gayretler, başkalarını idealleştiren ya da değersizleştiren kişilerarası ilişkiler, istikrarsız benlik duygusu, kendine zarar veren kontrolsüz davranış örüntüsü, tekrarlayan intihar girişimleri, ruh hali tepkiselliği, kronik boşluk hisleri, tekrarlayan yoğun ya da kontrol edilmiş öfke nöbetleri, stres altında geçici paranoyak düşünceler ve disosiyatif semptom deneyimleme eğilimi başlıca belirtiler arasında gösterilmektedir. DSM 5 sınıflandırmasına göre BKB tanısı koyabilmek için erken ergenliğin başından itibaren birçok bağlamda kendini göstere 9 kriterden 5’inin ya da daha fazlasının varlığı gereklidir

Etiyolojik olarak inceleyecek olursak genlerin etkisi diğer değişkenlere göre yüzde altmış daha fazladır. Beynin duygulanım bölgesi amigdalada aşırı reaksiyon görülmekte ve duygudurum bozuklukları seyretmektedir. Kişinin ebeveynlerinde de görülmüş olması olasıdır.

Beck’e göre, sınırda kişilik bozukluğu olan bireylerde en temel üç algının; “Dünya tehlikeli ve zararlı bir yer”, “Ben güçsüzüm ve zarar görebilirim” ve “Doğduğumdan beri kabul edilmeyen biriyim” olduğu görülmüştür. Bu algılar, bireyin her zaman temkinli olması, uyanıklığı elden bırakmaması ve kontrollü olması sonucunu doğurur. Buna bağlı olarak kaygı, tehlikeli olabileceği düşünülen durumlara karşı aşırı hassasiyet, tedbirlilik ortaya çıkar ve uyanık-savunmacı tutum gelişir.

Sosyal faktörler de etkili diğer bir unsurdur. Çocukluk çağında yaşanan ebeveyn ayrılığı, sözlü taciz ve duygusal taciz geçmişi olasılıkları hastalığın geçmişinde görülme ihtimali daha yüksektir. Özellikle çocukluk çağında gerçekleşmiş olan taciz hastalığın seyrini etkilemekte ve semptomların varlığını tetiklemektedir.

Marsha Linehan, Yatkınlık-Stres Teorisine göre çocukluk çağında duygu, düşünce ve davrannışları önemsenmeden, görmezden gelinerek yetiştirilen bireylerin duygularını kontrol etmekte zorlandıkları ve sınırda kişilik bozukluğunun gelişebildiğini ifade etmektedir. Ebeveynlerin cezalandırıcı tutumu da çocukların kendi duygularını bastırmalarına ve bastırılan duyguların ilerleyen yıllarda bir patlama olacak şekilde ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.

Tedavisi oldukça zor ve uzun bir süreci ifade etmektedir. Her konuda olduğu gibi bu konuda da en etkili önlemin anne- baba tutumları olmakta ve bireylerin sağlıklı ortamlarda, korunaklı bir şekilde yetişmesi gerekmektedir.

İLGİLİ KİTAPLAR

6 Adımda Borderline- Vamık D. Volkan

Dr. Volkan'ın tedavi yaklaşımı, hastalarının terapötik süreçte birbiri ardına yaşadıkları deneyimlerini gerçekte yaşandıkları sırayla ele alan altı adımdan oluşuyor. Dr. Volkan psikoza eğilimli borderline hastalarından dokuzunun özel tedavilerini anlatırken, ağır biçimde regrese olmuş yüksek düzeyde borderline hastalar ve diğer tiplerdeki hastalarla engin deneyimlerine dayalı klinik çalışmalarını paylaşıyor.

Süreç içinde yalnızca hastalarla ilgili yaşananları anlatmaktansa kendisiyle ilgili de oldukça fazla paylaşımda bulunuyor. Karşıtaktarımlarını, hastaya yönelik duygulanımlarını, kendisiyle ilgili ikilem ve karmaşalarını tüm şeffaflığı ile bizlere aktarıyor. Vaka örnekleriyle de zenginleştirilen eser ilgilisine sağlam bir kaynak niteliğindedir.

Sınır Durumda Yaşamak (Borderline)- Ataman Tangör

Bizler özellikle yakın ilişkilerimizde sıklıkla anlayışsızlaşabiliyor ve karşımızdakine savunmacı kötü yanımızı gösterebiliyoruz. Dahası kendi kötülüğümüzü karşımızdakinin içine sokarak onu da kötü ve değersiz kılabiliyoruz.

Bu kitapta içimizdeki iyi ve kötünün uzlaşmaz ve durulmaz çatışmasının işleyişi vaka örneklerinin ışığında anlatılmıştır. Günümüzde sınır durumların ve kişiliklerin önlenemez artışı tedavisini de gerekli duruma getirmiştir. Son yıllarda gelişen psikoterapi teknikleri sınır durumlarda özel bazı tedavi yöntemleri oluşturmuştur. Kitabın son bölümünde yine örnekleriyle bu tür iyileştirici teknikler anlatılmıştır.

Siyah Beyaz Sınırda (Borderline) Kişilik Bozukluğu (Nedir? Nasıl Baş Edilir?)- Ertuğrul Köroğlu

Bu kitapta, sınırda kişilik bozukluğunun doğru tanınıp tanımlanması, nedenleri, gidişi ve sonlanımıyla ilgili bilgi verilmesinin yanı sıra, sınırda kişilik bozukluğuna özgü çağdaş psikoterapiler ve ilaç tedavileri anlatılmıştır. Ayrıca bu kitapta, sınırda kişilik bozukluğu olanların yakınlarının bu durum ile nasıl baş edecekleri gösterilmeye çalışılmıştır. Bu kişilerin, bir yandan iyileşme sürecinde yol alırlarken, bir yandan da, yakınlarıyla aralarında nasıl daha güçlü bir ilişki ve iletişim kurabilecekleri gösterilmiştir.

Borderline- Filiz Sezer Aslan

Bu eserde Rachel adında bir genç kızın çocuk yaşta aile içi olumsuzluklara maruz kalmasının neticesinde hayata atıldığı dönemlerde karşılaştığı güçlükler anlatılmaktadır. Bu çalışmam kurgusal olmasına karşın kahramanımız Rachel’in, günlük hayatımızda milyonlarca insan içerisinde kaybolmuş binlerce kopyası vardır. Bu kitapta amacımız kaybolmuş Rachel’leri bulup onlara destek verip sağlıklı bir birey olarak hayata tutunmalarına yardımcı olmaktadır.

Borderline Kişiliğin Psikoterapisi (Nesne İlişkilerine Odaklanmak)- Frank E. Yeomans, John F. Clarkin, Otto F. Kernberg

Bu kitabın psikodinamik terapi için bir el kitabı olduğunu dikkate alırsak, bu basılmış olan pek çok el kitabına benzer olmakla beraber oldukça farklıdır da. Tedavi 12 - 15 seanslık kısa bir zamanı aştığında, takip eden her bir seansta ne olacağının detaylarını tanımlamak ve engellemek mümkün değildir. Terapistin konuşmaktansa eylemde bulunan ve seans akışını bozma eğiliminde olan daha pek çok beklenmeyen anın ortaya çıkmasına yol açar. Sınır hastalarla bir yıl veya daha uzun süreli bir tedavi sürecinde pek çok beklenmedik ve umulmadık durum açığa çıkacaktır, bunlar öyle durumlardır ki hiçbir tedavi el kitabı bu durumda terapistin ne yapması gerektiğini net olarak ifade edemez. Bu yüzden, bu kitap sınır hastalara yönelik müdahale tekniklerine dair ilkeleri tanımlayan bir tedavi el kitabıdır.

Borderline Kişilik Bozukluğu Olan Birini Sevmek- Shari Y. Manning

Bu kitap Borderline tanısı almış bireylerle yaşayan veya ilişki kuran kişilere destek olma amacını taşır. Eğer Borderline Kişilik Bozukluğu tanısı almış bir yakınınızla zorlu bir mücadele içindeyseniz bu kitap tam size göre. Kitabın yazarı, Dr. Shari Manning uzun yıllar Diyalektik Davranışçı Terapi yöntemini kullanan ve çok sayıda Borderline hasta ile çalışmış deneyimli bir hekimdir. Çeyrek asırlık klinik deneyimleri içeren ve hasta yakınlarına güçlü stratejiler kazandırmayı hedefleyen Dr. Shari Manning’in bu kitabı, kendine yardım serisinin bestseller kaynaklarından biridir.

Borderline ile Yaşamak- Seda Bir

İyi hâllerimle de kötü hâllerimle de bu hastalığı kabullenmeye mecburum, onunla yaşamayı öğrenmeye de. Hastalığımla inatlaşarak yaşıyorum. Bazen o yeniyor bazen ben. Ama onun galibiyetleri daha çok. Benim, hisler ve Borderline’ın özellikleri konusunda anlattıklarım belki yarısı eder. Günde yedi defa ilaç alıyorum ve ilaç kullanırken bu kadar oluyor. Benim işkencem, beynimdeki cehennem sonsuza kadar benimle. Bazen mantığımla, bazen içgüdülerimle, bazen duygularımla, bazen toplum kurallarıyla, toplumun normal saydığı şeylerle, işte bu karışımla hayatıma devam edeceğim. Her şeye rağmen, herkese rağmen yaşamayı seçtim ben. Borderline ile yaşamak, bir uçurumun kenarında çiçekler içerisinde yaşamaktır. Hem ölüm hem kötülükler hem yaşam hem güzellikler içerisinde.

İLGİLİ FİLMLER

Betty Blue (1986)

Kahramanımız Betty’nin hastalığının etkisiyle yaşadığı sancılı sürece tanıklık etmekteyiz. Sevgilisi ile bir mutlu bir dargın bir hırçın ilişkileri Betty’nin sınırda kişilik bozukluğunun etkisiyle ne hale gelecek? Keyifle izlenecek ve konumuzla ilgili güzel bir film.

Fatal Attraction (1987)

Avukat olan Dan Gallagher, karısı ve kızı ile mutlu bir yaşam sürer. Bir gün karısının şehir dışında olmasının fırsat bilen Dan, Alex adında bir kadın ile tek gecelik bir ilişki yaşar. Bu kaçamak Dan’in hayatının alt üst olmasına neden olur. Dan, yaşadığı bu ilişkiyi ardında bırakmak istese de Alex ilişkilerini devam ettirme niyetindedir. Tüm ısrarlarına rağmen Dan tarafından reddedilen Alex, Dan’ın gitmesini engellemek için her şeyi yapmaya hazırdır.

Girl, Interrupted (1999)

Angeline Jolie’nin Lisa karakterini canlandırdığı film psikotik bozukluklarla ilgili adeta bir görsel şölen sunuyor. Lisa, borderline’ı olan genç bir kızdır ve hastaneden kaçışları, kendine zarar verme girişimleri ve inişli çıkışlı duygudurumu ile hastalığın seyrini gözler önüne sermektedir.

Patch Adams (1999)

Patch Adams, hayatın herkese biraz takdim ettiği dertlerden pek de nasibini almamış olan bir adamdır. İyimserliği öyle bir noktadadır ki, bu, etrafındakileri rahatsız etmektedir. Günün birinde tıp fakültesindeki hocalarından biri sinirli bir tavırla palyaço olmasını önerir. Patch Adams buna sıcak bakar. Ancak öğrenim gördüğü okulu bitirerek bir doktor olmayı da istemektedir. Patch, birçok unvana aynı anda sahip olacağı ilginç bir yolculuğa çıkmak üzeredir.

Wild (2014)

Cheryl Strayed çok sevdiği annesinin ölümüyle sarsılmış, uyuşturucu batağına saplanmış ve evliliğin sona ermesiyle kendini adeta kendi kendini yok etmeye adamış bir kadındır. Cheryl annesi Bobbi'nin hatıraları başta olmak üzere geçmişin kabuslarıyla boğuşurken bir anda radikal bir karar alır. Çantasını alıp yollara düşecek ve Amerika'nın en uzun, zorlu ve tehlikeli bölgelerinden biri olan Pasifik Crest Yolu'nda tek başına yürüyecektir.

KAYNAKÇA

Davison, A. Johnson, S. Kring, A. Neale, J. (2019). Anormal psikoloji. M. Şahin (Ed.). Obsesif kompulsif bozukluk ve travma ilişkili bozukluklar içinde (s. 202-210). Ankara: Nobel Yayınları.

Yorumlar