Obsesif Kompulsif Bozukluk

Obsesyon kavramı tekrarlayıcı, istem dışı, girici, kontrol edilemeyen düşünce ve dürtüler anlamına gelirken; kompulsiyonlar, kişinin yapmakta kendini zorunlu hissettiği tekrarlayıcı davranışlar veya zihinsel eylemler anlamına gelir. Bu davranış örüntüleri zaman alır ve rahatsızlık hissi uyandırır.

Çoğumuzun duygu durumumuzu etkileyen benzer endişeleri, zihinsel tekrarları, meşguliyetleri, hayalleri vb. mevcuttur. Tekrarlayan istenmeyen sıkıntı yaratan düşüncenin olumsuz nitelikte bir düşünce mi yoksa takıntı mı olduğunu nasıl ayırt edebiliriz? Takıntılar temelde beş özelliğe sahiptir: Zorlayıcı karakterdedirler, istenmezler, direnç içerirler, kontrol edilemezler ve benliğe yabancıdırlar.

En sık görülen obsesyonlar; kirlenme korkusu, cinsel veya saldırganlık dürtüleri, beden sorunları, din, simetri veya düzen gelir. Bu kişiler ciddi şüphelere, ertelemeye veya kararsızlık yaşamaya da yatkın olabilmektedir. Belirttiğim düşüncelerle ilgili olarak da kişiler şu kompulsiyonlara sahip olabilmektedir: ayrıntılı ritüeller şeklinde temizlik ve düzen kompülsiyonları, sayı sayma, bedenin bir kısmına dokunma, sihirli bir biçimde koruyucu olduğuna inanılan hareketler, belirli davranışların yapılıp yapılmadığına bağlı olarak tekrarlayıcı biçimde kontrol etme, yoldan geri dönme vb.

OKB ile ilişkili bozukluklar arasında da beden dismorfik bozukluğu ve biriktirme bozukluğu yer almaktadır. Beden dismorfik bozukluğu, görünümdeki bir veya birden fazla hayali kusura takıntı olarak özetlenebilir. Kişiler günde üç ile sekiz saat arası kendi dış görünüşleri üzerinde fikir yürütür ve vakitlerinin çok büyük bir kısmını aynanın karşısında geçirir. Kimileri ise görünüşlerine tahammül edemedikleri için aynalara bakmaktan çekinirler. Görünümlerinin değerlendirileceğini düşündükleri için pek çok sosyal ortamdan kaçınmaktadırlar. Biriktirme bozukluğu ise abartılı eşya edinme ve objektif olarak değerlendirildiğinde herhangi bir değeri olmayan eşyaları atmada zorluk olarak açıklanabilir.

Tüm bunlardan kişinin rahatlama veya keyif hissettiği yanılgısına kapılınmamalıdır. Bir çalışmada kompulsiyonu olan insanların %78’inin bu ritüelleri “aptalca ve absürd” olarak gördüklerini rapor etmiştir. Eğer durum böyle olmasaydı takıntılı olarak adlandırdığımız kumar oynayanları, yemek yiyenleri ve içki içenleri de bu kategoriye alırdık ama bu davranış biçimleri kişilere haz vermektedir ve tam olarak OKB kriterlerini karşılamamaktadır.

OKB çoğunlukla 10 yaşından önce ya da geç ergenlik/erken yetişkinlik döneminde başlama eğilimindedir. Bazı vakalarda iki yaşında bile ortaya çıktığı olmuştur. Etiyolojisine bakıldığında ise genellikle genetik ve nörobiyolojik faktörlerden kaynaklandığını söylemek mümkündür. Çevresel etkenler ve aile yaşantısının etkisi de azımsanmayacak düzeydedir. OKB’nin tedavisi için düşünce ve davranışın kaynağını belirlemek oldukça önemlidir.

Motivasyonel kuramlardan doğan sezgisel durağanlık kavramı öznel şekilde bilme olarak tanımlanabilir. Bir işi sonlandırmak için gereken doğru zamanı bilmek şeklinde tanımlanabilir. OKB, sezgisel durağanlık kavramının eksikliğinden kaynaklanmakta ve insanların içsel bir tamamlama algısı elde etmedeki bir sıkıntıdan dolayı, düşünce ve davranışlarını sonlandırmakta veya durdurmakta zorluk çektiği düşünülmektedir. Aynı zamanda kompulsiyonlar kaygıyı azalttığı için pekiştirilir.

Antidepresanlar tedavi amaçlı en çok kullanılan ilaçlardır. Psikolojik tedaviler ise oldukça işlevsel olabilmektedir. En yaygın olarak maruz bırakma yöntemi uygulanır. OKB tanılı hastalar sıklıkla kompulsif davranışlarının korkunç şeylerin gerçekleşmesini engelleyeceği yönünde sihirli bir inanca sahiptir. Davranışçı terapiler kişiyi kompulsiyonları gerçekleştirmekten alıkoyar ve maruz bırakarak davranışın sönmesini sağlar. Örneğin kişinin bulaşma obsesyonu varsa pis olarak düşündüğü bir yüzeye dokunur ve elini yıkamaktan kendini bir süre alıkoyar. Bu süreç zorlu ve uzun olmasıyla birlikte genelde bilişsel terapilerle beraber işe yaramaktadır. Bilişsel terapiler ise ritüelleri gerçekleştirmezlerse olacaklarla ilgili inançlarının da sorgulanması gerektiği düşüncesine odaklanmaktadır.

Biriktirme bozukluğu tedavisinde içgörüyü arttırmak ve değişim isteği yaratmak için sıklıkla motivasyonel stratejiler kullanılmaktadır.

İlgili Kitaplar

Takıntılarla Başa Çıkma, Christine Purdon- David A. Clark

Bu kitapta ele alınan yaklaşım bilişsel davranışçı terapi olarak bilinmektedir. BDT her biri bir öncekinin üzerine inşa edilen bir dizi beceri öğretir. OKB’nin genel geçer tedavisi ele alan bu kitap takıntı ve zorlantı örneklerini ayrıntılı olarak incelemekte ve nedenlere değinmektedir. Nedenleri bilmek tedavi sürecini kolaylaştıracak ve kişinin doğru yardımı almasına kaynaklık edecektir. Tedavi için de maruz kalma ile ilgili ayrıntılı bilgi vererek OKB’yi yönetilebilir hale getirmek için yardımcı olur. Son bölümde ise kazançların süreklilik kazanması için yardımcı olur. Yazarlar bu kitap ve bir defter alıp kitabın önerilerine uyduğunuz sürece saplantılarınızdan kurtulabileceğinizi iddia etmektedir.

OKB’yi Yenmek Takıntılarla Başa Çıkmak İçin 10 Adımlı Çalışma Kitabı, Jonathon S. Abramowitz

Yazar bu kitap sayesinde duygularınızı daha iyi anlamanıza yardımcı olarak size güç katacağını ifade etmektedir. Ayrıca korku ve kaygılar konusunda daha esnek olmanın mümkün olduğunu belirtiyor. Bu çalışma kitabı üç bölüme ayrılmıştır. Birinci bölüm sebepler, semptomlar ve mevcut tedaviler hakkında bilgi sahibi olmanıza yardımcı olacaktır. İkinci bölümde etkili tedavi stratejilerini kullanmaya hazırlık yapılmakta ve kendi tedavi planınızı geliştirecek ve süreçte motivasyonunuzu korumaya yarayacak bazı egzersizleri öğrenmeniz sağlanıyor. Üçüncü bölüm ise kitabın ruhu ve kalbi olarak tanımlanıyor. OKB’nin altında yatan duygu, düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmeye yardımcı olacak teknikler ve yönergeler mevcut olacaktır. Sunulan açıklayıcı örnekler, formlar ve çalışma sayfalarıyla verimli bir süreç olacağa benzemektedir.

Takıntılar, Oğuz Tan

Akademik bilgilere çok boğmadan herkesin anlayabileceği yalınlıkta bir kitap. OKB’nin biyolojik kökenlerine değinmekle birlikte vaka örnekleriyle beraber anlatımın anlaşılırlığı arttırılmıştır.

Takıntılardan Kurtulma Rehberi, Selen Can

Kişiyi adım adım tedaviye götüren bir kitap daha. Sorunun doğru ve en güçlü kaynağından başlamak ve çözüm için en doğru yani en basit takıntıdan başlanmak gerekmektedir. Bu noktada da size yol gösterecek bir kitap.

Duramayan Adam: Obsesif Kompulsif Bozuklukla Yaşamak, David Adam

David yirmi senedir OKB'yle yaşıyor, Duramayan Adam’da onun durumunu anlamaya yönelik atmış olduğu adımın meyvelerinden oluşuyor. Etiyopyalı bir kız öğrenciyi evinin duvarlarını parça parça yemek zorunda bırakan ya da iki erkek kardeşi kendi evlerine yığdıkları eşyaların altında ölüme mahkûm eden şey nedir? Tehlikesiz bir düşünce nasıl olur da birden bir düşünce tufanına dönüşür? Beyin üzerine yapılan en yeni araştırmalar, hastaların ve tedavilerinin tarihçesi ve yazarın kendi deneyimleriyle ilerleyen bu kitap sizi ruh hastalıkları ve normallik üzerine düşüncelerinizi yeniden ele almaya teşvik edecek.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Çalışma Kitabı, Dr. Bruce M. Hyman- Cherry Pedrick

Obsesif-kompulsif bozukluğunuz varsa, ısrarcı takıntılı düşünceler ve zaman alıcı zorlantılar (kompulsiyonlar) hayatın tam anlamıyla tadına varmanızı önleyebilir. Aynı zamanda korktuğunuz şeylerden kaçınma alışkanlığınız olduğunda, bunlarla doğrudan yüzleşme fikri korkutucu ve zor gelebilir. Obsesif-Kompulsif Bozukluk Çalışma Kitabı, OKB’li birçok kişinin sıkıntı veren OKB belirtilerinden kurtulmalarını ve verimli bir yaşam umudunu tekrar kazanmalarına önemli ölçüde katkıda bulunuyor. Bu kitap, ilerlemenize yardımcı olabilecek, etkinliği kanıtlanmış kendine yardım teknikleriyle birlikte hemen kullanmaya başlayabileceğiniz günlük baş etme stratejilerini içeriyor.

İlgili Filmler

Whatever Works

Ünlü yönetmen Woody Allen tarafından yönetilen film el yıkama ve şarkı söyleme kompulsiyonlarını detaylı görebileceğimiz bir karakteri anlatmaktadır.

As Goog As It Gets

OKB rahatsızlığı olan Melvin Udall’ın hayatına giren yeni insanlarla çeşitli sayıdaki takıntılarından kurtuluşunu ele alan film Jack Nicholson’un performansıyla bu konudaki filmler arasında üst sıralarda yer almaktadır.

The Number 23

Karakterin 23 sayısına duyduğu takıntı ve başına gelen olayları anlatan gerilim türündeki film

The Aviator

Obsesyonu başarılı bir biçimde işleyen filmlerden biri olan The Aviator, obsesyonların çocukluktan geldiğine yönelik savını filmin geneline yedirir. Karakterin kompleks ve takıntıları psikolojik olarak çöküş yaşamasına sebep olur.

OC87: The Obsessive Compulsive Major Depression Bipolar Asperger’s Movie

Adından da anlaşılacağı gibi OKB’yi ele alan başarılı bir belgesel.

Kaynakça

Davison, A. Johnson, S. Kring, A. Neale, J. (2019). Anormal psikoloji. M. Şahin (Ed.). Obsesif kompulsif bozukluk ve travma ilişkili bozukluklar içinde (s. 202-210). Ankara: Nobel Yayınları.

Yorumlar